Tokat, Anadolu'nun en eski yerleşim alanlarından biri olup, zengin dini ve kültürel geçmişiyle dikkat çekiyor. Özellikle bölgedeki tekke, zaviye ve türbeler, bu mirasın önemli birer parçasını oluşturuyor.
Tokat'ın dört bir yanında bulunan bu tarihi yapılar, Selçuklu, Osmanlı ve İlhanlı dönemlerinden izler taşıyor. Her biri kendine has mimari özellikleri ve hikâyeleriyle ziyaretçilerini geçmişe götürüyor.
Esentimur Türbesi
Tokat'ın Gaziosmanpaşa Bulvarı üzerinde yer alan Esentimur Türbesi, halk arasında "Sivri Tekke" olarak da bilinmektedir. Arapça kitabesine göre, 1314 yılında vefat eden Emir Nureddin İbn-i Sentimur adına inşa edilmiştir. Kesme taştan yapılmış olan türbe, kare mekân üzerine sekizgen yıldız planlı pramidal bir külahla örtülüdür.
Sümbül Baba Zaviye ve Türbesi
Gaziosmanpaşa Bulvarı üzerindeki Sümbül Baba Zaviyesi, Muineddin Pervane'nin kızına ait azatlı bir köle olan Hacı Sümbül tarafından 1292 yılında yaptırılmıştır. Evliya Çelebi, Sümbül Baba'nın Hacı Bayram Veli'nin öğrencisi ve Hacı Bektaş Veli'nin halifesi olduğunu yazmaktadır. Selçuk hattıyla yazılmış Arapça kitabesine göre, zaviyenin portal, mescit ve türbe bölümleri iyi korunmuştur.
Hatuniye-Meydan Camii Medresesi-İmareti
Tokat merkez Meydan Mahallesi'nde yer alan Hatuniye Külliyesi, Osmanlı Sultanı II. Bayezid'in annesi Gülbahar Hatun tarafından 1485-1486 yıllarında yaptırılmıştır. Kompleks, cami, medrese, imaret, hamam ve türbeden oluşmaktadır.
Ali Tusi Türbesi
Tokat il merkezindeki Sulu Sokak'ta yer alan Ali Tusi Türbesi, Ebu'l Kasım Ali Tusî tarafından 1233-34 yıllarında yaptırılmıştır. Tamamen tuğla malzemeden inşa edilmiş olan türbenin dış cephesinde mozaik çini tekniğinde süslemeler bulunmaktadır.
Acepşir Türbesi
Tokat merkez Acepşir Mahallesi'nde bulunan türbe, Selçuklu dönemine tarihlenmektedir. Kare planlı, tek kubbeli yapı, basık sivri kemer girişi ve yivli bir külahla örtülüdür.
Burgaç Hatun Türbesi
Bibi Hatun Türbesi olarak da bilinen Burgaç Hatun Türbesi'nin kime ait olduğu bilinmemektedir. Altıgen planlı türbe, tuğla ve kaba yönü taşla yığma tekniğiyle inşa edilmiştir. Yapının mimari özellikleri, XIV. yüzyılda yapıldığını göstermektedir.
Ebu Şems Hanegahı – Vezir Ahmet Paşa Türbesi
Ali Paşa Camisi'nin doğusunda yer alan yapı, Vezir Ahmed Paşa Mescidi veya Ebu'ş-Şems Hanegahı Cami isimleriyle bilinmektedir. 1288 yılında Hüseyinoğlu Ebu'ş-Şems tarafından hanegah olarak inşa edilmiş, daha sonra Vezir Ahmed Paşa tarafından yenilenmiştir.
Niksar Malikgazi Türbesi
Niksar ilçesinde yer alan türbe, Danişmendli Beyi Melikgazi'nin (1104-1134) türbesidir. Kare plan şemasına sahip olan yapının dış cephesinde Selçuklu dönemi taş işçiliği örnekleri bulunmaktadır.
Abdulmuttalip Zaviyesi
Mahmutpaşa Mahallesi Soğukpınar yolu üzerinde bulunan Abdulmuttalip Zaviyesi, İlhanlı Hükümdarı Ebu Sait Bahadır Han zamanında, Abdullah Bin Muhyi tarafından 1318 yılında yaptırılmıştır. Zaviyenin diğer ismi Ahi Muhyiddin'dir.
Niksar Kırkkızlar Kümbeti
Niksar ilçesinde bulunan Kırkkızlar Kümbeti, Selçuklu mimarisinin önemli örneklerinden biridir. Sekizgen planlı, tuğla malzemeli yapının geçmişi tam olarak bilinmemekle birlikte, 13. yüzyıla tarihlenmektedir.
Şeyh Meknun İmareti (Açık Baş Zaviyesi)
Yeşilırmak köprüsü başında yer alan türbenin 13. yüzyılda Mesut Bin Keykavus zamanında imaret olarak yaptırıldığı bilinmektedir. Şeyh Meknun Tekkesi veya Açıkbaş Tekkesi olarak da adlandırılan yapı, L şeklinde bir plan şemasına sahiptir.
Zile Şeyh Nusrettin Türbesi
Zile ilçesinde bulunan türbe, Selçuklu dönemine ait olup, Şeyh Nusrettin'in türbesidir. Kare planlı, tek kubbeli yapının cephesinde geometrik ve bitkisel süslemelere yer verilmiştir.
Horozoğlu Zaviyesi
Tokat il merkezi Meydan Mahallesi'nde Horozoğlu Türbesi'nin yanında yer alan Horozoğlu Zaviyesi, Pir Ahmed İmareti adıyla da bilinmektedir. Kitabesi bulunmayan yapının Sultan Çelebi Mehmed döneminde, Pir Ahmed Bey tarafından inşa ettirildiği düşünülmektedir.