Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. İbrahim Han, Doç. Dr. Pınar Baykan, Doç. Dr. Ebru Senemtaşı Ünal, öğretim görevlisi Emine Narmanlı Han, yüksek lisans öğrencileri Salih Erk ve Furkan Dağaşan’dan oluşan ekiple Kahramanmaraş merkezli depremlerin yıktığı kentlerde ‘TÜBİTAK 1002 Doğal Afetler Odaklı Saha Çalışması Acil Destek Programı’ kapsamında ‘Deprem Sonrası Enkaz Yönetimi ve Deprem Sonrası Enkaz Yönetim Rehberi Hazırlanması’ çalışması için incelemelerde bulundu. Ekip dönüşte 4 aşamadan oluşan rehber hazırladı.
Prof. Dr. Han, “Depremler olduğunda şüphesiz en önemli önceliğimiz mümkün olduğu kadar insanı enkaz altından sağ çıkartmak, yaralı kurtardıklarımıza sağlık müdahalesi yapmak, beslenme, barınma, tahliye gibi acil ihtiyaçları karşılamak. Bununla birlikte üzerinde düşünmemiz gereken bir diğer önemli husus da karşı karşıya kaldığımız devasa, korkutucu enkazlar. Enkazlar hem normal hayata geçişimizin önündeki en büyük engeller hem de zamanla barındırabilecekleri sağlık ve güvenlik riskleri dolayısıyla bir an önce kurtulmamız gereken yapıya bürünmüş durumdalar. Biz de bölgede gerçekleştirdiğimiz saha çalışmaları ışığında bu enkazlardan en makul bir biçimde nasıl kurtulabileceğimize dair bir model ortaya koymaya çalıştık" diye konuştu.
4 AŞAMALI PLAN
Deprem bölgesindeki incelemeleri sonrası enkazlar için 4 aşamalı bir yönetim modeli hazırladıklarını belirten Prof. Dr. Han, şunları söyledi:“Yönetim aşamasının ilki planlama, ikincisi müdahale, üçüncüsü enkazı kaldırma, dördüncüsü ise ayrıştırma ve iyileştirmeyi içeren bir aşama. Planlama aşaması enkazı yönetebilmek için olmazsa olmazımız. Enkazı yönetebilmek için önceden güçlü öngörülere dayandırılmış, iyi kurgulanmış ve sahaya rahatlıkla uygulanabilen bir planınızın daha depremler olmadan önce elinizde olması gerekiyor. Aynı zamanda planda olası deprem senaryoları göz önüne alınarak hesaplanan enkazın hacmi, enkazın dağılabileceği alanın büyüklüğü, enkazı kaldırabilmek için gerekli olabilecek iş makinesi envanteri, enkazı kaldırırken yönetirken koordinasyonda hangi görevleri yapacakları sorumlulukları, enkazın hangi yollar kullanılarak döküm sahalarına taşınacağı, mevcut döküm sahalarının hacmi yeterli mi, yeni döküm sahası oluşturulursa nerelerde bu döküm sahalarının açılabileceği ana kriterlerinin muhakkak hesaplanmış, planlanmış olması gerekiyor. Böyle bir plan yapıldıktan sonra deprem meydana geldiğinde ilgili birim, kurum, kuruluşlar çalışmalarını yapacaklar. Planın ikinci aşaması müdahale aşaması. Bizim öngördüğümüz modelde her bir enkaz üzerinde arama kurtarma faaliyeti bittikten sonra ancak enkazı büyük iş makineleriyle topyekun kaldırmadan hemen öncesi çok kısa zaman aralığında gerçekleştirilmesi gerekiyor. Burada öncelediğimiz üç kavram var. Ayrıştırma, hacim azaltma ve saygı kavramları. Ayrıştırma tehlikeli maddeler, kıymetli materyaller ya da geri dönüştürülebilir, tekrar kullanılabilir araç gereçlerin tamamının biz enkazdan topyekun kaldırılmadan ayrıştırılmasını istiyoruz. Zaten ayrıştırma yapıldığında hacim azaltma işlemi de yapılmış olacak.”
ENKAZA SAYGI
Enkazı yönetim planının bir önemli aşamasının ‘enkaza saygı’ olduğunu ifade eden Prof. Dr. Han, “Enkazı yönetirken mümkün olduğu kadar bir an önce kaldırma eğilimindeyiz. Ancak oradaki yaşanmışlıklara saygı duymamız gerekiyor. Bulunabilecek anı, hatıra mahiyetindeki küçük kişisel eşyalar, belgeler, bilgiler fotoğraflar enkazdan mümkün olduğu kadar toplanıp sahiplerine ulaştırılmak üzere kayıt altına alınmalıdır. Burada dışardan enkazı yönetmekte görevli kişiler için belki önemli ayrıntılar olmayabilir. Şunu unutmamak gerekiyor ki; enkazdan alacağımız bu tarz materyaller insanların önceki yaşamlarına dair kaybettikleri yakınlarına dair, onların iyi günlerini hatırlayacağı materyaller olacaktır. Onun için enkaza saygılı olmayı önemsiyoruz" dedi.
SAĞLIK KOŞULLARINI OLUŞTURMAK ÖNEMLİ
Enkaz yönetiminde üçüncü aşamanın enkaz kaldırma olduğunu anlatan Prof. Dr. Han, “Enkazı kaldırırken dikkat etmemiz gereken hususlar var. Birincisi sağlık koşullarını oluşturmak. Çevre güvenliğine, insan güvenlik sağlığına ilişkin tedbir almak. Planlamada ve müdahalede tespit edilecek bazı önceliklerin de yerine getirilmesi gerekiyor. Öyle enkazlar var ki trafiği aksatabilir; ulaşımda sıkıntıya sebep olabilir, altyapı hizmetlerini sekteye uğratabilir, hastalık yayılma riski söz konusu olabilir ya da stratejik öneme sahip olabilir. Bunlara öncelik verilmesi gerekiyor. Bu aşamaya ilişkin bir diğer önemli husus da yönetmek zorunda olduğumuz enkaz büyük olunca enkazı kaldırırken çok sayıda iş makinesiyle çalışıyoruz. Şehir merkezinde bine yakın kamyon sürekli hareket halinde olabilir. Bunlar trafik içinde yük olabilir. Bunun için trafik güvenliğini de dikkate alıp enkazı döküm sahalarına kullanılacak yollar bir şeritle ayrılmış olmalı” diye konuştu.
Dördüncü aşamanın ayrıştırma ve iyileştirme olduğunu ifade eden Prof. Dr. İbrahim Han, “Ayrıştırmayı enkaz başında hemen yaptık ama içerisinde geri dönüştürülebilir materyaller olabilir. Onun için hassas bir ayrıştırma işlemi yapılmalı. Yine bu aşamada özellikle enkaz kaldırma sırasında döküm sahalarının yeterliliklerini sürekli kontrol etmemiz gerekiyor. Hacimleri doluluk oranları göz önüne alınmalı ki; dolduğunda ikinci sahanın planlaması yapılmış olsun. Döküm sahalarının seçimi ehemmiyet arz ediyor. İnsan sağlığı, çevreyi, ekolojiyi tehdit etmeyen yerlerin döküm sahası olarak belirlenmesi gerekiyor. İyileştirme kısmında mevcut enkazı bulunduğu yerden şehirden çıkardıktan sonra enkazın kaldırıldığı yeri de öyle bir yapıya büründürmek gerekiyor ki; mümkün olduğu kadar afetin izlerini oradan silebilelim. İnsanların psikolojik yüklerini sırtlarından alabilelim" ifadelerini kullandı.