Tokat - Çerkesler, geleneklerine bağlı bir toplum olarak tanınıyor. Çerkes kültürünün temel kavramlarından biri olan "haynape"nin anlamı ve işlevi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi'nden Dr. Mahmut Delen tarafından yapılan bir araştırmayla ortaya çıkarıldı.
Çerkeslerin, yaşadıkları coğrafyadaki zorluklara karşı kültürlerini bir sığınak olarak gördükleri ve birlikteliğin sağlanması ile ayrışmanın önlenmesi için çeşitli kurallara sıkı sıkıya bağlandıkları belirtilen araştırmada, "haynape" kavramına özel bir önem atfedildiği tespit edildi.
Tokat'ın merkez ilçesine bağlı Batmantaş Köyü'nde 20 kişiyle yapılan görüşmeler sonucunda, "haynape" kavramının Çerkes toplumunda "Adige xabze" denilen örf bütününün yasaklarını oluşturduğu ortaya çıktı. Katılımcıların "haynape" kavramını Türkçe "ayıp, saygı, gelenek, yasak" ve Çerkesce "xabze, yemug, thamade" kelimeleriyle ifade etmeleri, bu kavramın Çerkes kültürünü ayakta tutan önemli bir eğitim aracı olduğunu gösterdi.
Araştırmacı Dr. Mahmut Delen, "haynape"nin toplumu bir arada tutan işlevsel yönünün yanı sıra eğitici özelliğiyle de önemsendiğini vurguladı. Yasak ve kınamaların; çocukların yetiştirilmesi, gençlerin aile kurumunu ayakta tutması, ihtiyarların ise sıhhatle yaşlılığını geçirerek saygı görmesi için bir araç olarak kullanıldığı belirtildi.
Çerkes kültürünün temel kavramlarından biri olan "haynape"nin, yalnızca yasaklama ve kurallar koyma aracı olmadığı, toplumun birlikteliği için çok önemli bir gereç olduğu sonucuna varıldı.
